Tosya Çakısı-Tosya Bıçkısı-Tosya Bıçağı

Tosya Çakısı, her Tosyalı’nın belinde kılıfı içerisinde taşıdığı ve bağ-bahçe işlerinde kullandığı yöresel ve tarihi bir el sanatıdır. Tosya Çakısı, Tosya bıçkısı, Tosya bıçağı, Tosya çakısı fiyatları ve Tosya çakısı özelliklerini paylaştığımız yazımızı okuyabilirsiniz.

Tosya Çakısı Nedir?

Bıçak genel anlamıyla “1. Bir sap ve çelik bölümünden oluşan kesici araç. 2. Çeşitli kesme işlerinde kullanılan keskin ağızlı araç. 3. Jilet” olarak tanımlanmaktadır.
Çakı ise, “Açılıp kapanan bir veya bir­kaç ağızlı küçük cep bıcağı”dır. Genel olarak çakı, bu anlamda bir bı­çak türüdür.

Tosya çakısı ise, birbirinden bağımsız açılıp kapanan iki değişik ağzı ve kullanılan hammaddeleri ile genel çakı türünden ayrılır.

Çünkü, normal çakı türünde kesici bir ağız bulunurken, Tosya bıçağında buna ek olarak, “bıçkı” denilen diğer bir ağız daha bulunur.
Genelde ağaç ve bağ budamada kullanılan “Tosya bıçağı“, “Tosya bıçkısı” da denilir. Oldukça geniş kabul gören adıyla “Tosya bıçkısı”, üç bölümden oluşur. Birinci bölüm “sap” kısmıdır. İkinci bölüm “çakı” ve üçüncü bölüm “bıçkı” bölümünden ibarettir.

Tosya Çakısı Yapımı

“Tosya bıçkısı” nın sap kısmı, “manda boynuzu” ndan yapıldı. Gerede’den gelen manda boynuzu ya da diğer adıyla “kemik”, keser ile yontulur.

Öncelikle kökünden arındırılan kemiğin, mengeneye bağlı yontma kütüğü üzerinde uç kısmı da yontularak tıraşlanır. Diğer bir sözcük, “keser, boynuzu yer”.
Kemik, “kemik hızarı” denilen el testeresi ile uç ve kök bölümünden kesilerek Tosya Bıçkısı’nın boyu belirlenir. “Kaba” durumdaki kemik, “zımpara taşına” tutulur.

Manda boynuzunun ya da kemiğin kök tarafında “çakı” ve “bıçkı” kısımlarını oluşturan çeliklerin takılabilmesi için, kemik hızarı ile “bi­lezik” yeri açılır.

Paslanmaz demir saçtan oluşan bilezik, Tosya bıç­kısının kullanılırken ağaç budarken fazla basınçta kemiğin çatlamaması, dayanıklılığının artırılması için takılmaktadır. Ancak, bileziğin takılması “bıçkı” ile “çakı” kısımlarının montesinden sonra gerçekleştirilmektedir. Bilezik hazırlanırken kemiğe matkap ile onun takılacağı yerden perçin yapmak için, iki delik açılır. Aynı boyuttaki delikler, kemikte birbirini karşılayacak şekilde bilezikte de bulunmak­tadır.

Yine “bıçkı” ve “çakı” kısımlarından oluşan yüzleri “sap”a ka­patmak için kemik üzerinde kemik hızarı ile kanal açılır. Tosya çakısının “bıçkı” ve “çakı” kısımlarını oluşturan yüz­ler, paslanmaz çeliktendir. Çelik, makas ile “sap”a göre sap ile aynı bo­yutta kesilir.

Gerek “bıçkı”, gerekse “çakı” kısımlarının taslağını oluş­turan her iki çelik yüz -ki bunlar aynı boydadır- örs üzerinde çekiç ile dövülür. Amaç, bıçkının testereli tarafının, çakının ise keskin tarafının belirlenmesi ve inceltilerek işlenmesidir.

Sonra zıpmara taşında yüzlerin çalımı yapılır. Bıçkının testere yapılacak kısmı ile çakının keskin olacak tarafı tamamiyle beb’rlenir.

Çalım ile de inceltilir. Yüzlerin kenarları tesviye edilir ki bu da eğe ile gerçekleştirilir. Bu arada ilk kez çeliğin çekiç ile örste dövülmesi sırasında yüzlerden bıçkı olarak olanına daha iyi kesebilmesi amacıyla verilen “kavis”, zımpara taşında da belirgin­leştirilmiş bulunmaktadır. Tesviyeden sonra zımpara taşında çeliğin su­yunu daha iyi içmesi için, yüzlerin ağartılması yapılır.

Ağartılmadan son­ra usta, pense ile tuttuğu yüzlere örs üzerinde kendi damgasını vurur. Ustanın dayanıklılığını artırması amacıyla çeliğe su vermek için, “körük” aracılığı ile içinde kor halinde ateş bulunan “ocak” ta “kısaç” saye­sinde tuttuğu yüzleri kızdırmasından sonra, kızgın yüzler soğuk yağa batırılır.

Böylece su verme işlemi gerçekleştirilir. Su verme işleminden sonra matlaşan çelik yüzlerin, güzel ve parlak görülmeleri için, zımpara taşında parlatılması yapılır. Diğer bir anla­tımla bu işlem, yüzlerin “makyajı” işlemidir.

Önceden manda boynuzundan yapılmış sapa, bu işlemlerden son­ra çelik yüzler ve bilezik takılır.

Daha önce yay şeklindeki ağaç ile ipten yapılmış ve burgu biçimindeki bir delgi aracının kullanılmasını sağlayan “kemanı” ya da matkapla delinmiş bulunan delikler, üst üste getirile­rek sap, bilezik ve yüzler perçinlenir.

Sap zımpara yapılır ve zımpara fırçası ile parlatılır, Zımpara taşında “bıçkı” ve “çakı” olacak yüzlerin ağız kenarları bilenerek keskinleştirilir.

“Yağ bilosu” denilen iyi bir bi­leyici taş ile kılavuz alınır. Diğer bir anlatımla, yüzlerin ağız kenarları en keskin halini alır. Bu işlem, düz olan “çakı” kısmındaki son işlem­dir. Kavisli olan bıçkı kısmında ise kesme işleminin daha da iyi ger­çekleştirilebilmesi için eğe ile “diş açılır”. Kısaca, “bıçkı” kısmına tes­tereli bir görünüm kazandırılır. Bu işlemlerden sonra da Tosya çakısı satışa sunulur.

Kastamonu Tosya’da çarşıya çıktığını Tosyalı’ nın belinde bir tane Tosya çakısı mutlaka görebiliyorsunuz. Tosya da bağcılık kültüründen dolayı çakı büyük öneme sahiptir.

Tosya Çakısı Nereden Alınır ?

Tosya Demirciler Çarşısı’ndan temin edilebilmektedir.

Tosya Bıçkısı alırken sapının kemik ya da fiber olmasına dikkat ediniz. Çünkü birbirlerine çok benzemektedirler. Fiber sap, kemik sap göre daha kullanışlı ve dayanıklıdır fakat özelliği gereği kemik saplı olması daha önemlidir. İhtiyacınıza ve fiyat olarak kendinize uygun olanı almak size kalmıştır.

Tosya Çakısı Fiyatları

Tosya çakısı fiyatları boyları ve sap kısmının yapısına göre değişiklik göstermektedir.

En küçük (5cm) tosya çakısı (maskot) fiyatı 250 TL’den başlamaktadır ve ustadan ustaya fiyatlar değişmektedir.

• 7-8 cm Tosya çakısı: 300 TL
• 9-10 cm Tosya çakısı: 350-400 TL
• 11-12 cm Tosya çakısı: 450-500 TL

Boy boy fiyatları artmaktadır. Fiyatlar malzeme türü ve ustalara göre değişiklik göstermektedir. Bu fiyatlar 2024 Haziran ayı fiyatlarıdır.

Tosya Çakısının Kemik Olmasının Özelliği Nedir?

Çakı’nın sapı doğal manda boynuzundan (kemik) imal edilmektendir. Tosya çakısı kemik olması, kemiğin sağlam ve uzun yıllar dayanıklı olmasındandır. Tosya Bıçkısının kemikten yapılması kemiğe kolay şekil verilmesindendir.

Tosya Çakısı Yapan Ustalar

• Uğur MAYA
• Murat BAZVAT
• Ferhat MİNARECİ
• Yusuf BÜYÜK
• Ahmet ORTA
• Selahattin ÖZÖGET
• Mustafa ÇADIRCI
• Ahmet CANLI
• Osman KURTÇUOĞLU

Tosya Çakısı Belgeseli

Kaynak : İsmail ENGİN, TOSYA’DA BIÇKICILIK (ÇAKICILIK) VE BIÇKI YAPIM TEKNİKLER